Хэрэв эрхэм та Улаанбаатар хотоос Даланзадгадыг зорин нисвэл яг нэг цагийн дараа таны суусан хөлөг атриа сархиа нь барзайж үрчийсэн улаан шар өнгийн чулууллагаас тогтсон сонин уулын дээгүүр гарах болно. Тэртээ өндрөөс түүний нугачаа нугалаа ийнхүү тод харагдаж байгаа юм чинь дэргэд очиж дээгүүр нь явганаар явбал ямар хэцүү бэрх болох нь аяндаа тодорхой. Урьдын цагт энэ ууланд “Шилийн сайн эрчүүд” гэж ард түмэнд алдаршсан оргодол хулгайч нар амь хоргодож байсан үнэн баримт бий билээ. Энэ бол Алгуй улаан цав.
Чонон нүдэт хочтой нутаг усандаа нэр муутай, ном эрдмээр тун тааруухан Чогров Лхарамба гэгч ганц бие лам байжээ. Тэр олонд нэрд гарсан онцгой эрдэмтэй лам болох гэж олон жил бодсон боловч олигтой юм хийж чадахгүй л байжээ. Тэгтэл “Олгой улаан цав” гэдэг онгож савдаг орогносон нэгэн газар байдаг нэгэн. Олон лам хувраг очоод ороолон савдагийг нь дарж чадаагүй гэж олны ам дамжсан үг сонсож гэнэ. Нэр төрд дуртай Чогров Лхарамба гуай нэг өдөр тэр ууланд очсон чинь нээрээ л цус шиг улаан хүрээн өнгөтэй хад асга бүхий уул байжээ. Хад чулуу нь хачин олон нүх сүв болсон хөл доороос нь хөвөрсөн урт могой гялалзсан хүмүүсийн ярьсан савдаг шүглэсэн байж мэдмээр газар байж гэнээ.
За хө Чогров миний заяаг түших газар энэ мөн бололтой гэж бодоод “Олгой улаан цав” ын онгон савдагийг дарахаар ирлээ гэж ойр хавийн айл амьтанд зар тарааж сүсэгтэн олныг ятган үнэмшүүлж сүм дуган хүртэл бариулж аваад сүржигнэн суудаг болжээ. Гэтэл Олгой улаан цавын агуй хонгилоор оромж хийн амьдарч ойр хавийн баячуудын адуу малыг хошуу дамжуулан худалдаж барлаг ядуучуудад тусалдаг ”Шилийн сайн” нэгэн эр энд бүгдэг байжээ. Оргодол хулгайч энэ эр баяд ноёдын сүргээс тасалсан малаа бартаа нугачаа ихтэй цавын хавцал жалганд нууж байгаад харанхуй шөнөөр харь хол хөөж аваачдаг байсан болохоор адуу малаа ор сураггүй алдсан баячууд Олгой улаан цавыг ороолон савдаг орогносон уул гэж олонд цуу тараасан нь оргодол хулгайч нар ч олны нүднээс нуугдахад тус болдог байв. Шилийн сайн эр нэгэн удаа алсын хошуунд адуу мал хөөж арилжаа хийж яваад замын айлаар буусан чинь Олгой улааэ цавын онгон савдгийг нь дарахаар онцгой чадалтай нэгэн лам ирсэн тухай сонсоод яаран явсаар орогнодог агуйдаа иртэл нээрээ л Олгой улаан цавын хад чулууг доргитол хэнгэрэг цан хангинаж байж гэнэ. Одоохон энэ ламыг эндээс холдуулж онгон савдагтай гэдэг оргүй худал үг олон түмэнд илэрч магадгүй нь гэж бодоод оройхон шиг орогнодог агуйнаасаа гарч явтал ойрны нэг гүнзгий хавцалд барьсан багахан дуган дайралдаж хэнгэрэг цангийн дуу хэц хярыг цуурайтуулж байна гэнэ. Сайн эр ганц бие ламыг холдуулах ямар арга хэрэглэхээ амархан бодож олжээ. Өнгөрсөн өвөл нутгийн баяны сэтэртэй хөгшин буур айлынхаа залуу бууртай ноцолдож байгаад хэмхчүүлж үхсэн байж. Түүний толгой ясаар ламыг айлгая гэж шийдээд өгөрсөн хувхай толгойг авчирч соёо шүдийг улаанаар будаж, нүдэнд нь ногоон өнгийн шавар чихэж шар зосоор хамар самалдагийг ясыг халзлан будаж хүзүүний ясыг хэлхэн улаан эрээн даавуугаар ороон бэлтгэж авчээ. Орой болонгуут мань эр өнөөх толгойгоо авч дуганы гадаа ирэхэд ламбугай ганцаараа хоолоо зооглож байгаа бололтой байна гэнэ. Тэгээд гаднаас нь: Чонон нүдэт Чогров Лхарамба чи гараад ир” гэж сүрхий гэгч нь хашгирчээ. Өвгөн лам өндөсхийн цочсоноо хэнгэрэг цангаа авч ном тарни уншиж, дамар тачигнуулаад л сүрхий юм болж байна гэнэ. Тэгэхээр нь дуганы үүдийг нээж буурныхаа будаж янзалсан толгойг цухуйлган “Олгой улаан цавын онгон савдаг нь би байна. Одоохон эндээс холдохгүй бол оромж гэртэй чинь хамт аваад залгачихна шүү” гэж шүд амыг нь ярзагануулан хөдөлгөж нүд хамрыг нь эргэлдүүлэн харуулахад аягын чинээ нүдтэй аварга могой намайг хорлох нь гэж айхдаа ламын нүд нь орой дээрээ гарч шүд ам нь ангагнаж муухай гэжг ганц хашхираад муужраад уначихаж гэнэ.
Үүнээс хойш үнхэлцгээ хагартал айсан лам үүгээр дахин үзэгдээгүй юм гэдэг. Олгойтой цус шиг муухай амьтан энэ ууланд орогнодог гэсэн цуу яриа тараах уулыг нэрийг өөрчлөхгүй бол болохгүй гэж лам айлдсан гэнэ. Түүнээс хойш энэ газар “Олгой биш Алгуй” гэдэг нэртэй болсон юм байх. Үхсэн буурын толгойноос амьд ат айна. Нэр төр хөөвөл нэг л өдөр хөглөнө гэдэн цэцэн мэргэн үг эндээс үүссэн байж ч магадгүй дээ гэж домог төгсдөг.
Ахмад багш Ц.Лувсанцэрэн